Aldığımız qərarlarda iradəmizə nə dərəcə hakim ola bilirik? Biz beynimizi istiqamətləndiririk, yoxsa beynimiz bizi?
Düşüncəmizə kömək etmək üçün mövzuya filosof Philippa Foot və Judith Jarvisin ortaya qoyduğu "vaqon problemi" (trolley dilemma) ilə baxmağa çalışaq.
Bir qatar yolunun yaxınlığındasınız. Birdən bir gurultu sizi səksəndirir. İçində sürücüsünün olmadığı bir vaqonun qatar yolu boyunca sürətlə irəlilədiyini görürsünüz. İrəlidə qatar yolunda beş işçi gələn qatara üzü dönük işləyirlər. Şəhərin gurultusu səbəbindən işçiləri çağırıb onları xəbərdar etmək imkanınız yoxdur, onların vaqon altında qalacaqları qətidir. Həmin vaxt yaxınlığınızda vaqonu digər reysə keçirəcək qolun olduğunu görürsünüz. Əgər qolu çəkə bilsəniz, vaqon yolunu dəyişib digər reysə keçəcək və işçilər xilas olacaqlar. Birdən diqqət edirsiz ki , vaqon yolunu dəyişib getdiyi reysdə də gələn vaqondan xəbərsiz bir işçi işləyir və onu da xəbərdar etmək imkanınız yoxdur.
Bu vəziyyətdə iki seçimdən birini etməlisiniz. Ya vaqonu digər reysə keçirəcək qolu çəkməyəcəksiniz və beləcə, reyslər üzərində işləyən beş işçinin vaqon altında qalaraq ölməsinə əngəl olmayacaqsınız, ya da qolu çəkərək vaqonu digər reysə keçirməklə beş insanın həyatını xilas etmək uğruna bir insanın həyatını fəda edəcəksiniz. Hansını seçərdiniz?
Ssenarini burada sonlandırmayıb davam edək. Bu dəfə də altından qatar yolu keçən körpünün üstündəsiniz. Yanınızda heç tanımadığınız kök bir adam var. Yenə ssenarimizə uyğun olaraq içində sürücüsü olmayan bir vaqonun gəldiyini görürsünüz və yenə də gələn vaqondan xəbərsiz beş işçi qatar yolunda işləyirlər. İşçiləri gələn təhlükədən xəbərdar etmək imkansızdır. Ancaq beş adamı təhlükədən qorumaq üçün bir imkanınız var. Əgər tanımadığınız kök adamı körpüdən itələyib aşağı atsanız, reyslər üzərinə düşəcək və beləcə, gələn vaqonun yolunu kəsib beş insanın həyatı qurtarılacaq.
Ssenarinin ikinci vəziyyətində nə edərdiniz? Adamı aşağı atıb beş insanı xilas etməyi seçərdiniz, yoxsa vaqonun keçib getməsini və beş insanın ölməsini istərdiniz?
Əslində hər iki ssenaridə beş insanı qurtarıb bir insanı fəda etmək sizin əlinizdə olduğu və eyni nəticə alındığı halda, iki ssenaridə niyə fərqli hərəkət edirik?
Bu ssenari Bostondakı Harvard Universitetində Marc Hauser tərəfindən 300 mindən çox insanla test edilmiş, birinci ssenaridə insanların çoxu beş insanı qurtarmaq üçün bir insanı fəda edərək qolu çəkərkən, ikinci ssenaridə insanların demək olar ki, çoxu bir insanı vaqonun altına atmaqdan çəkinmişlər, yəni beş insanın ölümünü seyr etmişlər. İkinci ssenaridə yalnız hər altı adamdan biri adamı vaqonun altına atmağı düşünmüşdür.
Ssenari Amerikadan Çinə qədər anlayacaq hər yaş qrupuna, kişi və qadına, tələbəyə, akademikə, işçiyə, inanclı və inancsıza test edilib və hər dəfə də nəticə eyni olub. Buradakı qərar mexanizmi bir insanın ölmündən özmüzü aktiv və ya passiv olaraq nə dərəcədə günahkar tutacağımız ilə bağlıdır.
Ardı var...
XƏBƏR LENTİ
Putin ilk dəfə məxfi iş otağını nümayiş etdirdi - VİDEO
Dadlı badımcan ikrası (foto resept)
Lolita BOŞANDI-SƏBƏB
Bu 20 filmə 40 yaşınızadək baxmalısınız!
TƏBİB-dən əhaliyə ÇAĞIRIŞ
Barmaq izi olmayan gənc hər kəsi təəccübləndirdi
Vaflili tort (foto-resept)
Hicablı xanımlar üçün yay geyimləri
İsrailin sabiq baş nazirinə hökm oxunub
Hansı hallarda qeybətə icazə verilir?
Tarix dərslikləri tariximizə güzgü tuturmu?
Xəyanəti bağışlamaq olarmı?
Fələstində qanlı Ramazan
Dünya nəhəngləri Rusiyasız toplandılar
Dişlər haqqında 5 maraqlı fakt
Reklam mesajlarının və tanınmayan nömrələrdən gələn SMS-in təhlükələri açıqlanıb
Məleykə Abbaszadə: Bu il 700 bal toplayan abituriyentlərin sayı 29 olub
Notr-Dam kilsəsinin sirli tarixi
Bakını toz bürüyəcək
Masallıda "Cənnət ağacı"
Hamilə qadın dağıntılar altından sağ çıxarıldı - VİDEO
"ABŞ-da gəlmələr müharibə veteranlarından daha artıq qayğı görür"
Ecaskar xanımlar üçün
Serbiya Tovuz döyüşlərinə görə Ermənistana silah yardımı edib? - Dostluq qrupunun rəhbərindən AÇIQLAMA
Avokado salatlı dürüm (foto resept)
Azərbaycanla sərhəddə 5 buraxılış məntəqəsi tikiləcək
İlham Əliyev çevrilişdən danışdı, sərt bəyanat verdi
HAVA necə olacaq? 15-yanvar
Hande Doğandemir xəyanətdən danışdı-FOTO
Yerə potensial təhlükəli asteroid yaxınlaşır
Apple yenə dünya lideri oldu
Dünyada sadəcə iki insanın bildiyi 7 SİRR
Bu media orqanlarında efir ödənişsiz olacaq - SİYAHI
700.000 il əvvəl insanların gəmi səfəri
Möhtəşəm küçə rəsmləri
Günün qoroskopu: həftənin ən anlaşılmaz günüdür
Qızların beyni daha tez inkişaf edir?
Üzdəki tüklər üçün noxud unu maskası
Bahar alergiyasının səbəb olduğu xəstəliklər
Azərbaycanda müəllif hüquqlarının qorunmasına nəzarət mexanizmi gücləndiriləcək
Dərinizi bahara hazırlayın
“Müsəlman qardaşlar”ın fəaliyyəti qadağan edilə bilər
Dilbər guşəmiz Şəki şəhəri
BÜRCLƏR bizə nə vəd edir?-25 Avqust
Nağdsız ödənişlərə diqqət!
Hava haqqında - 16.08.2013
2015 yay ayaqqabıları
“The Guardian” işğalçı Ermənistanın Gəncəyə raket hücumundan yazdı
Vəziyyət nəzarətdən çıxdı
Qızlarla oğlanların fərqli xüsusiyyətləri
- ŞƏRHLƏR