Aldığımız qərarlarda iradəmizə nə dərəcə hakim ola bilirik? Biz beynimizi istiqamətləndiririk, yoxsa beynimiz bizi?
Düşüncəmizə kömək etmək üçün mövzuya filosof Philippa Foot və Judith Jarvisin ortaya qoyduğu "vaqon problemi" (trolley dilemma) ilə baxmağa çalışaq.
Bir qatar yolunun yaxınlığındasınız. Birdən bir gurultu sizi səksəndirir. İçində sürücüsünün olmadığı bir vaqonun qatar yolu boyunca sürətlə irəlilədiyini görürsünüz. İrəlidə qatar yolunda beş işçi gələn qatara üzü dönük işləyirlər. Şəhərin gurultusu səbəbindən işçiləri çağırıb onları xəbərdar etmək imkanınız yoxdur, onların vaqon altında qalacaqları qətidir. Həmin vaxt yaxınlığınızda vaqonu digər reysə keçirəcək qolun olduğunu görürsünüz. Əgər qolu çəkə bilsəniz, vaqon yolunu dəyişib digər reysə keçəcək və işçilər xilas olacaqlar. Birdən diqqət edirsiz ki , vaqon yolunu dəyişib getdiyi reysdə də gələn vaqondan xəbərsiz bir işçi işləyir və onu da xəbərdar etmək imkanınız yoxdur.
Bu vəziyyətdə iki seçimdən birini etməlisiniz. Ya vaqonu digər reysə keçirəcək qolu çəkməyəcəksiniz və beləcə, reyslər üzərində işləyən beş işçinin vaqon altında qalaraq ölməsinə əngəl olmayacaqsınız, ya da qolu çəkərək vaqonu digər reysə keçirməklə beş insanın həyatını xilas etmək uğruna bir insanın həyatını fəda edəcəksiniz. Hansını seçərdiniz?
Ssenarini burada sonlandırmayıb davam edək. Bu dəfə də altından qatar yolu keçən körpünün üstündəsiniz. Yanınızda heç tanımadığınız kök bir adam var. Yenə ssenarimizə uyğun olaraq içində sürücüsü olmayan bir vaqonun gəldiyini görürsünüz və yenə də gələn vaqondan xəbərsiz beş işçi qatar yolunda işləyirlər. İşçiləri gələn təhlükədən xəbərdar etmək imkansızdır. Ancaq beş adamı təhlükədən qorumaq üçün bir imkanınız var. Əgər tanımadığınız kök adamı körpüdən itələyib aşağı atsanız, reyslər üzərinə düşəcək və beləcə, gələn vaqonun yolunu kəsib beş insanın həyatı qurtarılacaq.
Ssenarinin ikinci vəziyyətində nə edərdiniz? Adamı aşağı atıb beş insanı xilas etməyi seçərdiniz, yoxsa vaqonun keçib getməsini və beş insanın ölməsini istərdiniz?
Əslində hər iki ssenaridə beş insanı qurtarıb bir insanı fəda etmək sizin əlinizdə olduğu və eyni nəticə alındığı halda, iki ssenaridə niyə fərqli hərəkət edirik?
Bu ssenari Bostondakı Harvard Universitetində Marc Hauser tərəfindən 300 mindən çox insanla test edilmiş, birinci ssenaridə insanların çoxu beş insanı qurtarmaq üçün bir insanı fəda edərək qolu çəkərkən, ikinci ssenaridə insanların demək olar ki, çoxu bir insanı vaqonun altına atmaqdan çəkinmişlər, yəni beş insanın ölümünü seyr etmişlər. İkinci ssenaridə yalnız hər altı adamdan biri adamı vaqonun altına atmağı düşünmüşdür.
Ssenari Amerikadan Çinə qədər anlayacaq hər yaş qrupuna, kişi və qadına, tələbəyə, akademikə, işçiyə, inanclı və inancsıza test edilib və hər dəfə də nəticə eyni olub. Buradakı qərar mexanizmi bir insanın ölmündən özmüzü aktiv və ya passiv olaraq nə dərəcədə günahkar tutacağımız ilə bağlıdır.
Ardı var...
XƏBƏR LENTİ
Məktəblilər susuzlaşma həddindədirlər
Hikmət Hacıyev Ermənistanın təxribatı barədə bəyanət verib
Türkiyədə yeni zəlzələlər qeydə alınıb
Quba-Xınalıq yolunda uçqun olub
Ermənistan parlamentində şok etiraf: "O torpaqlar bizim deyil!"
İşsizlikdən sığorta qaydaları ilə bağlı mühüm dəyişiklik - Staj azaldılır
Əgər onda bu xüsusiyyətlər varsa, diqqətli olun!
Miniatür əl işləri
Vladimir Putin Mehriban Əliyevanı təbrik etdi
Hipersəsli silahların yeni erası: Rusiyada daha bir “Avanqard” hazır vəziyyətə gətirildi - VİDEO
Jirinovski: “ABŞ-dan yaxın onillikdə qurtulmaq lazımdır”
“Azərbaycanda ərzaq ehtiyatı kifayət qədərdir” - Mikayıl Cabbarov
Evimizdəki gizli "düşmənlər"
İlham Əliyev Qarabağ atları ilə bağlı sərəncam verdi
Nazir Şabranda vətəndaşları qəbul edib
Azərbaycan məktəbində qaradərili sürpriz: Futbolçu müəllim oldu, ağlaya-ağlaya getdi
Dəfnə yarpağının faydaları haqda.
Leonid İvaşov: “Rusiya Ermənistanın tərəfində Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə qarışmamalıdır”
Adel 45 kq arıqladıqdan sonra ilk dəfə-FOTO
Fikrət Qoca infarkt keçirdi
Yeni il üçün dekorasiya
Kıvanç Tatlıtuğ yeni İMİCDƏ-FOTO
Bakıda “çimərlik pulludur” lövhələri yığışdırıldı
Uşaq ensiklopediyası (3)
Sürücülük vəsiqəsini almağın asan yolu
Azərbaycanda daha 6 nəfər koronavirusdan vəfat etdi – 338 yeni yoluxma+FOTO
Cardi Bi Bakıya gəldi
"WhatsApp"da YENİLİK: mesajı səhv göndərmisinizsə...
İllərin izini üzümüzdən silirik
Bakı metrosunda işləmək istəyirsinizsə...
Ən böyük bina bu olacaq
Məşhur filmlərin səhnələrinə özünü yerləşdirdi
Cem Yılmaz bu dəfə Tarkandan danışdı
Sinoptiklərdən xəbərdarlıq
Müasir bərbərliyin inkişafı
Buğa bürcünün ən əsas 5 xüsusiyyəti
Günəş dəhşət saçır
İngilislər kosmodrom tikəcəklər
Azərbaycanda abituriyentlərin ən çox seçdiyi ixtisaslar bəlli oldu
Azərbaycanda ictimai nəqliyyatda dəyişiklik
Emin faciə qurbanlarına 5 milyonluq yardımedib
Yaddaş zəifliyi yaşla əlaqədar deyil
İlon Mask oğlu ilə bağlı VİDEO paylaşıb
Günün ulduz falı
DİM buraxılış imtahanı ilə bağlı komissiya yaratdı
İrina Şeyk “Formula-1” günlərində Bakıda
Məşhur cütlüyün ayrılıq xəbəri yayıldı-FOTO
Bizdən heç soruşan da yoxdur ki, sürüşmə sahələrində ev tikmək olar, ya olmaz - ETSN
Separatçılar ATƏT-ə "yox" dedi
Yunanıstanda Soçi-2014-ün Olimpiya məşəlini yandırdılar
- ŞƏRHLƏR